Waterkwaliteit

Samen werken aan een gezonde toekomst

De Kaderrichtlijn Water als kompas

De Kaderrichtlijn Water (KRW) vormt al sinds 2000 de juridische en beleidsmatige ruggengraat van het Europese waterbeheer. Het doel is helder: het beschermen en herstellen van de ecologische én chemische kwaliteit van Europese wateren, zodat planten en dieren kunnen leven in een gezond ecosysteem. De KRW schrijft bovendien voor dat drinkwaterbronnen moeten worden beschermd. Uiterlijk in 2027 moeten alle lidstaten aan deze eisen voldoen, ook na 2027 lopen de verplichtingen door.

Nicole van Jaarsveld (Rijkswaterstaat), deelt haar inzichten over de voortgang en uitdagingen rond de chemische waterkwaliteit in het rijkswater in Utrecht en het IJsselmeergebied.

Allard Koopal (gemeente Utrecht), vertelt over de kracht van samenwerking, natuur en betrokkenheid in stedelijk waterbeheer, met de nadruk op ecologische waterkwaliteit.

Waterkwaliteit in Midden-Nederland

In het beheergebied van Rijkswaterstaat Midden-Nederland liggen acht KRW-waterlichamen, waaronder het IJsselmeer, Markermeer, de Randmeren en het Amsterdam-Rijnkanaal. Het gebied is hydrologisch complex: het waterpeil van het IJsselmeer wordt kunstmatig hooggehouden in de zomer – om landbouw, natuur en drinkwatervoorziening te ondersteunen – en laag in de winter om water op te kunnen vangen en de dijken te ontlasten. Daarnaast speelt ook intensieve scheepvaart op het IJsselmeer een rol; het schutten van schepen bij de Afsluitdijk zorgt ervoor dat er steeds een beetje zoutwater binnenkomt en dat beïnvloedt de ecologische balans.

Chemische stoffen worden aangevoerd via gemalen, beken, rivieren en de lucht, komen uit oude verontreinigingen in (water)bodems en komen ook van nature voor in de bodem. “Op chemie voldoet geen van de acht waterlichamen aan de KRW-normen,” vertelt Nicole. Er wordt gemeten op 130 stoffen, waaronder metalen, gewasbeschermingsmiddelen, PFAS en vlamvertragers. Voor Midden-Nederland geldt dat er aan 16 stoffen niet wordt voldaan. Daarnaast zijn er nog ‘niet-toetsbare’ stoffen waarvan de concentraties (nog) niet nauwkeurig genoeg bepaald kunnen worden door de analyseapparaten.

PFAS en gewasbescherming

Vooral PFAS (waaronder PFOS en PFOA) is een groot probleem. “PFAS hecht zich sterk aan bodemdeeltjes en zwevend stof,” legt Nicole uit. “In ons gebied zien we dat met name in het Markermeer verhoogde concentraties PFOS en PFOA, de doorstroming is daar beperkt, waardoor het zich ophoopt.”

Ook gewasbeschermingsmiddelen zoals deltamethrin, esfenvaleraat en lambda-cyhalothrin veroorzaken zorg. Volgens het RIVM veroorzaken deze drie stoffen 90% van de negatieve effecten op waterkwaliteit, terwijl ze slechts 0,1% van het totale gebruik in open teelten uitmaken. Nicole: “Het is eigenlijk absurd dat zulke middelen nog zijn toegestaan. Ze hebben een disproportioneel effect op onze wateren.”

Bron: https://www.rivm.nl/publicaties/synthetic-pyrethroids-and-water-quality

Toch ziet ze ook lichtpuntjes: de aandacht voor waterkwaliteit is de laatste jaren sterk toegenomen. “Er wordt veel onderzoek gedaan, het is nauwelijks bij te houden wie waar mee bezig is,” merkt ze op. Samenwerking tussen partijen zoals Waternet, Vitens en PWN en waterschappen is essentieel, zeker nu de druk op drinkwaterbronnen groeit. Nieuwe winlocaties worden onderzocht, maar de aanwezigheid van nutriënten en PFAS maakt zuivering steeds kostbaarder. “Beschikbaarheid van schoon water is echt een maatschappelijk vraagstuk,” concludeert ze.

Nicole besluit: “De Kaderrichtlijn Water blijft gelukkig ook na 2027 gelden. Ook als we onze doelen halen, moeten we blijven verbeteren. Het is niet zo dat alles wat in het water en in het riool terecht komt gezuiverd kan worden en we daarmee de problemen kunnen oplossen. Wat we nu vervuilen, bepaalt de kwaliteit van ons water voor de komende generaties.”

Programma Gezond Water: unieke samenwerking in Utrecht

Ook op stedelijk niveau wordt gewerkt aan gezonder water. In Utrecht bundelen de gemeente en het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) hun krachten binnen het Programma Gezond Water. Doel: de ecologische kwaliteit van het stedelijk water verbeteren, met oog voor natuur, klimaat en bewoners.

Utrecht telt 246 kilometer aan watergangen, waarvan een groot deel niet onder de KRW valt. Toch zijn ze essentieel voor biodiversiteit en leefbaarheid. De partners onderscheiden vier kwaliteitsniveaus – rood, oranje, groen en blauw – en willen dat in 2028 alle wateren minimaal oranje scoren. Momenteel is dat voor een derde nog rood.

Hiervoor zijn 120 maatregelen uitgewerkt, verdeeld over zeven categorieën:

• Inrichting – denk aan natuurlijke oevers, kokosmatten, drijfeilandjes.
• Beheer & onderhoud – bijvoorbeeld handmatig verwijderen van exotische soorten.
• Watersysteemmaatregelen – verbeteren van doorstroming en peilbeheer.
• Communicatie & participatie – zoals bewoners betrekken bij zwerfvuilacties en Slootjesdagen.
• Koppelprojecten – koppeling met ruimtelijke ontwikkelingen, zoals de Kromme Nieuwe Gracht en Vleuterweide.
• Monitoring – zoals de driejaarlijkse Ecoscan
• Gezonde Grachten – bijvoorbeeld vergroening van de Utrechtse singels samen met bewoners.

Allard Koopal (gemeente Utrecht), ziet het belang van samenwerking: “De ecologische, technische en sociale kanten van waterbeheer grijpen in elkaar. We hebben elkaar nodig.”

Hoewel uitdagingen als toxiciteit, verzilting en kosten blijven, overheerst optimisme. “Er is veel verbeterd sinds 2000,” besluit Allard. “De bewustwording groeit. Iedereen heeft een rol – van bestuur tot burger. Gezond water begint bij wat we samendoen, in onze eigen straat, sloot of gracht.”