Hout in de GWW

Hoe krijgt houtbouw een grotere rol in de Grond-Weg-Waterbouw?

Toen het TV-programma VPRO Tegenlicht in 2019 een uitzending besteedde aan Houtbouwers, ontplofte de kijkersmail en werden architecten overladen met positieve reacties. Voor Henk Tiemensma (Rijkswaterstaat) en Wim van der Heide (Ballast Nedam Park & Connect) was het geluid in de uitzending niet nieuw. Zij maken zich al jaren hard voor meer houtbouw en vertelden hierover tijdens de ConsulTable in februari.

Henk Tiemensma

Henks enthousiasme voor bouwen met hout ontstond in de jaren ’90, toen hij betrokken raakte bij het overheidsprogramma ‘20% meer hout in de bouw’. Hoe meer hij erover las en leerde, hoe groter de liefde werd. Het toenmalige overheidsprogramma moest houtgebruik in de bouw stimuleren naar een gebruikstoename van 20% hout in 2000. Waar de woning- en utiliteitsbouw wel een ontwikkeling doormaakte, blijft houtgebruik in de GWW-sector een trage exercitie. Henk denkt dat het te maken heeft met onbekendheid. ‘Er zijn weinig mensen met kennis van hout en houtconstructies. De aannemerij is gefocust op het gebruik van staal en beton. De makkelijkste weg is om daarmee te bouwen.’

Wim van der Heide

Ook Wim van der Heide is groot fan en voorstander van houtbouw. En ook hij ziet dat de traditionele benadering in bouwprocessen het gebruik van beton en staal in stand houdt. ‘Er zijn onterecht veel vooroordelen over het gebruik van hout in de GWW-sector. Dat is jammer, want de voordelen zijn er echt, en ze zijn groot.’

De vooroordelen over houtbouw
en de ontzenuwing ervan

• Bouwen met hout is duurder
  ‘Als je met de bestaande bouwprocessen voor beton en staal gaat bouwen met hout, dan klopt dat’, aldus Wim. ‘Maar als je bereid bent het werkproces anders in te richten en je laat inspireren door mijn voormalige Sweco-Collega’s in Finland, Noorwegen en Zweden, die vooroplopen in houtbouw, ontdek je juist de kostenbesparende voordelen. Je kunt veel ‘prefab’ bouwen in een loods, waardoor medewerkers en materiaal beschermd zijn tegen weersomstandigheden. Dat levert lagere faalkosten op. Hout is vijf keer lichter dan beton en staal en daardoor makkelijker te transporteren en je kunt er snel mee bouwen, wat ook de kosten in de tang houdt.’
• Houtbouw is niet duurzaam als er tropische bossen voor worden leeggekapt
  ‘Dit is een hardnekkig vooroordeel’, aldus Henk. ‘Hier valt nog een wereld te winnen. Er zijn ontzettend veel verschillende houtsoorten en er zijn keurmerken die duurzame houtkap garanderen.’ Een vaak onbekend feit is dat tegenwoordig 90% van het hout beschikbaar is in de EU, wat tropisch hardhout uit Afrika en Amerika onnodig maakt, vertelt Wim. ‘Hierin is een enorme ontwikkeling geweest.’ Speciaal voor de GWW-sector is er het CUR Handboek ‘Hout in de GWW-sector’, dat net herzien is en dus helemaal up-to-date. Henk: ‘Het handboek laat heel goed zien wat de mogelijkheden met hout zijn. Niet alleen de toepasbaarheid, maar ook de herbruikbaarheid en het onderhoud wordt toegelicht. Het boek is tot stand gekomen in samenwerking met toonaangevende keurmerken, aannemers, ingenieursbureaus en onderzoeksinstituten. Het is echt een aanrader voor ingenieurs, architecten en aannemers.’
• Hout is maar geschikt voor sommige onderdelen in de GWW-sector
  Er kan veel meer dan nu gebeurt, is de stellige overtuiging van Wim en Henk. ‘Bruggen, viaducten, geluidsschermen, portalen en vangrails: het kan allemaal met hout. Hoe mooi zou het zijn als we houten vangrails hebben? Hout neemt tijdens de groei CO2 op, terwijl de productie van eenzelfde hoeveelheid staal 20 keer meer CO2 uitstoot, dus het duurzame effect is enorm’, aldus Wim. Naast de duurzaamheidsvoordelen zijn er onderzoeken die positieve gezondheidseffecten van een houten omgeving op mensen laten zien. ‘Mensen hebben vaak vragen over de brandveiligheid. Het verbaast ze dat hout juist brandveiliger is dan beton en staal. Bij beton en staal weet je nooit wanneer het bouwwerk het begeeft. Hout is juist heel voorspelbaar bij brand, je kunt brandtijd creëren door houten constructies extra dikte te geven. Het verbrande deel beschermt het hout erachter. Je kunt hout ook ‘voorbranden’ of met een schil van een ander materiaal beschermen.’
• Onderhoud maakt het gebruik van hout ingewikkeld
  Een veelgehoord tegenargument is dat hout veel onderhoud vraagt, in tegenstelling tot onderhoudsarme materialen, zoals staal. ‘Niet waar’, zegt Wim. ‘Het hangt er maar helemaal vanaf welke houtsoort je kiest. Daar moet je je in verdiepen, maar als onderhoudsarm een belangrijk aspect is, zijn er genoeg houtsoorten te kiezen die hierin voorzien.’ Een handige tool is de online houtdatabase, die houtsoorten en plaatmaterialen bevat voor toepassingen in de woning- en utiliteitsbouw en grond-, weg- en waterbouw.

Ambities voor de toekomst

Hoe moet het nu verder? Wat is er nodig om meer ingenieurs zover te krijgen dat ze houtbouw in de GWW-sector gaan toepassen? Volgens Wim: meer kennis en een sectorbrede visie. Hij gelooft dat de echte verandering van binnenuit moet komen. ‘Ik zie steeds meer mensen hun eigen verantwoordelijkheid pakken. Zij zeggen: in mijn organisatie ga ik het gebruik van hout op de kaart zetten. Van deze koplopers moeten we het hebben. Zij kunnen zich verenigen en voor hun ambitie staan.’ Hij hoopt van harte dat het lukt. Is het niet vanuit duurzaamheidsideaal, dan wel uit noodzaak. ‘De huidige weg is eindig. In 2060 zijn we door onze grondstoffen plastic en staal heen. We moeten naar het gebruik van biobased materialen toe.’ Ook Henk vertrouwt op de toenemende duurzame noodzaak. ‘Ik hoop echt dat mensen zich willen laten inspireren en hout in elk geval als optie overwegen bij nieuwe plannen.’

Meer weten?

• Boek ‘Houtmythes ontkracht: het onderscheid tussen fabels en feiten’
• Uitleg over biobased bouwen
• Hout in de GWW op De Bouwcampus

Save the date

Op de InfraTech van 17 - 20 januari 2023 zal de ConsulTable een stand bemannen rond het thema biobased bouwen in de GWW. In aanloop ernaar toe wordt een challenge georganiseerd.