Circulaire viaducten en bruggen

Hoe maken we de stap naar de uitvoering?

Nederland werkt toe naar een circulaire economie in 2050. In 2030 moet ons land 50% minder primaire abiotische grondstoffen gebruiken. Rijkswaterstaat en steeds meer regionale overheden leggen de eigen lat wat hoger en willen in 2030 circulair werken. “Onze ambitie geldt ook voor het aanleggen, vervangen en renoveren van viaducten en bruggen”, vertelt innovatiemanager Iris Lommerse. “Onder het motto ‘Hoogwaardig hergebruik, tenzij’ zetten we stappen naar een circulaire bouweconomie. Dit betekent dat we waar mogelijk hoogwaardig hergebruiken en losmaakbaar bouwen. Wanneer we toch nieuwe materialen nodig hebben, kiezen we met een BPKV-milieukostenindicator, MKI, voor slanke ontwerpen met klimaatneutrale of meer klimaatneutrale materialen.”

Ketensamenwerking in de SBIR Circulaire Viaducten

Om te komen tot een nieuwe circulaire werkwijze voor viaducten, werkte Rijkswaterstaat in een SBIR-innovatietraject samen met ketenpartners, waaronder Royal HaskoningDHV, Vlasman sloopwerken, Dura Vermeer en Haitsma Beton. Deze vier marktpartijen vormen samen het consortium 'Combinatie Liggers 2.0’. Gert-Jan van Eck is vanuit Royal HaskoningDHV projectleider van dit consortium: “Verspreid over Nederland heeft Liggers 2.0 tientallen viaductliggers hergebruikt voor de circulaire doelen van Rijkswaterstaat en andere opdrachtgevers. Liggers zijn de ondersteunende langwerpige betonnen balken waar de weg op rust. Zo hebben we liggers uit het kunstwerk Europaplein uit de A7 in Groningen hergebruikt in het viaduct A1 Hoog Burel van Rijkswaterstaat. Met ons pilotproject A1 Hoog Burel hebben we bewezen dat het goed mogelijk is om voorgespannen prefab liggers te hergebruiken in nieuwe brugdekken. Het is duurzaam, veilig en haalbaar. De milieukosten zijn per ligger met 73% gereduceerd en de CO2-uitstoot is 97% minder, omdat er geen nieuw cement nodig is. De hoogwaardige voorgespannen prefab liggers zijn zo goed, dat ze zelfs nog voor een derde keer hergebruikt zouden kunnen worden. Ze kunnen vaak minimaal 200 jaar mee.”

“Op dit moment werken we voor Rijkwaterstaat aan de opschaling om meer liggers vanuit de A9 toe te passen. Dit doen we samen met het consortium Closing the Loop met daarin GBN, Strukton, Antea Group Nederland en Nebest. Gezamenlijk vormen we Groene Liggers V.O.F. Het is nu van belang dat meer overheden invulling geven aan het beleid om circulaire bruggen te realiseren. Dat mag ook op andere manieren. Wij hebben laten zien dat hergebruik van liggers kan. Om de doelen te halen, is het nodig dat alle partijen versnellen en opschalen. Om in 2030 circulair te zijn, zouden opdrachtgevers nu al alles circulair moeten uitvragen.”

De stap naar de uitvoering

Ondertussen heeft de PIANOo Buyer Group Circulaire Viaducten en Bruggen de afgelopen jaren samengewerkt aan een gezamenlijke Marktvisie en Inkoopstrategie Circulaire Viaducten en Bruggen. Een buyer group is een samenwerkingsverband tussen publieke opdrachtgevers en enkele ketenpartners. Vanaf 2024 gaat dit verband verder als Samenwerkplatform Circulaire Viaducten en Bruggen, om echt de breedte van de sector aan te spreken. Iris vertelt: “Deze Marktvisie en Inkoopstrategie geven antwoorden op de vragen: ‘Hoe maken we de stap naar inkoop en uitvoering? Hoe hergebruik je onderdelen van bestaande kunstwerken die vrijkomen op een hoogwaardige manier? En hoe doe je dit gestandaardiseerd, losmaakbaar en industrieel, volgens de IFD-principes?’ Dit kan al laagdrempelig, met behulp van de drie ambitieniveaus in de inkoopstrategie. Het is aan jou hoe ambitieus je daarin wilt zijn.”

Gert-Jan is erg te spreken over de Marktvisie en Inkoopstrategie. “Het is een prettig leesbaar document, met een goede focus op het oogsten van onderdelen en materialen en op het stimuleren van hergebruik. Met goede ambitieniveaus: Wat kun je minimaal en maximaal doen? Tegen mede-ketenpartners en publieke opdrachtgevers wil ik zeggen: Maak gebruik van deze Marktvisie en Inkoopstrategie. Het geeft heel goede concrete handvatten en inkoopeisen en -criteria om in aanbestedingen op te nemen en direct aan de slag te gaan met circulair bouwen. Doe dit waar mogelijk op het hoogste ambitieniveau, want versnelling is nodig. Hergebruik van liggers moet business as usual worden. Met als gevolg een levendige uitwisseling van hoogwaardig hergebruikte materialen en standaard LEGO-achtige ontwerpen. Laten we de Marktvisie en Inkoopstrategie zo veel mogelijk standaard toepassen in alle Nederlandse infraprojecten.”

Leren door te doen en doorlopend kennis delen

“De kracht ligt in kennis uitwisselen”, aldus Iris. “Dát we liggers kunnen hergebruiken in bruggen en viaducten, weten we. Alleen: Hoe gaan we dit inbedden in de standaard werkprocessen, zodat iedereen dit gaat doen? En welke vorm van levering en eigenaarschap heeft dat nodig? Daar zijn we nu in de praktijk mee aan het leren.”

“We komen natuurlijk ook uitdagingen zoals vertraging tegen, en dingen die niet in één keer goed gaan. Maar we werken ook met een markt die al járen zo geoptimaliseerd is op lineair gebruik. Lógisch dat we onhandigheid en ‘traagheid’ tegenkomen. Het is een transitie van de gehele sector naar een circulaire bouweconomie, niet alleen van bepaalde overheden of marktpartijen. Daarom zijn leren en kennisdeling zo belangrijk: zodat we als gehele sector samenwerken aan schaalbare oplossingen.”

“En daarom is het extra belangrijk om op programmaniveau aan meerdere circulaire viaducten en bruggen tegelijk te werken, met hulp van de Inkoopstrategie. Zo kun je van tevoren al zien waar bepaalde materialen vrijkomen en welke je waar nodig hebt, zodat je de planningen beter op elkaar kunt laten aansluiten. Ja, deze nieuwe werkwijze aanleren kost soms wat extra tijd en geld. Dat weten we. We moeten zowel versnellen als verduurzamen - daar draagt de Inkoopstrategie aan bij. We werken toe naar een gezamenlijke werkwijze, sector-brede standaarden en zoveel mogelijk uniforme uitvragen.”

Wat kun jij doen?

Procesmatig:

• Meedoen aan Kennis- en Leernetwerkbijeenkomsten, te vinden op de kalender van Platform Bruggen.
• Committeren aan (en het uitdragen van) de gezamenlijke Marktvisie en Inkoopstrategie Circulaire Viaducten en Bruggen.
• Voor onderlinge interactie zoals vragen en oproepen aan het netwerk gebruiken we de LinkedIn-groep Transitiepad Kunstwerken.

Inhoudelijk:

• Zorgen dat in (de eisen van) het ontwerp altijd rekening wordt gehouden met bouwen met:
  • gebruikte onderdelen of materialen
  • losmaakbare, uitwisselbare en gestandaardiseerde elementen
  • duurzaam materiaal: hout, biobased en duurzaam beton (RTD 1033)
• Zorgen dat materialen worden geoogst in plaats van gesloopt.
• Zorgen voor opslaglocaties voor materialen en onderdelen.
• Meedoen aan de Nationale Bruggenbank.

Meer weten?

• Meer informatie over het hergebruik van liggers is te vinden op circulaireviaducten.nl.
• Download het Protocol hergebruik prefab betonnen omgekeerde T-liggers (pdf, 2.1 MB).
• Download de CROW-CUR Richtlijn 4:2023 Hergebruik constructieve prefab betonelementen.